Security Structures in the Post-War Middle East: The EU Role in the Persian Gulf

"Courtesy of the University of Texas Libraries, The University of Texas at Austin."

by Antonia Dimou

With the events of September 11th, 2001, and the recent War on Iraq, international politics have undergone a fundamental transformation. The structure of power and influence in world affairs are altered. Proliferation of Weapons of Mass Destruction (WMD) in the Middle East and the security dilemma in the Persian Gulf reflect major issues nowadays.

Due to the complex situations and competing political, strategic and ideological interests that penetrate the Middle East, the WMD issue presents not only a dangerous escalation but also a major impediment to a comprehensive regional security settlement.

The Middle East is a key area and any external intervention direct or covert may entail the danger of conflict. That said, despite the need to forge new security structures for the region, appropriate measures in this regard have yet to be precisely defined and developed.

In fact, there are certain elements that nurture tension and precipitate instability. Among these, one can highlight the lack of confidence, substantial foreign military presence and excessive imports of conventional weapons by major arms exporting states. In this regional context, smaller states are induced to relying on outside powers or underwriting military expenditures of others with the aim to acquire a security shield against potential enemies.

The aftermath of the War on Iraq has demonstrated that many different and even contradictory interests are in play. The objective of this article- analysis is to present some key issues that will have to be addressed if a serious attempt is to be made in order to develop a Gulf security regime.

The conceptual focus of the article-analysis is transition of regional orders from conflict-prone regions into co-operative ones. Regional co-operation is actually a school of thought that tackles co-operative interaction among states in a specific region. For example, a free trade area in the Middle East can potentially promote co-operation among regional states and thus make conflict undesirable.

The article-analysis’ main concept is that the Middle East and its sub-regions such as the Persian Gulf go currently through a transition as consequence of the 2003 War on Iraq. The transition evolves from patterns of interaction that are characterised by power politics and geopolitical concerns to new ones that are marked by the politics of geo-economics.

Additionally, the article-analysis attempts to address the efforts of the EU to construct a security framework for the Gulf by giving special emphasis on the European strategic objectives. These include efforts to contribute to stability and good governance, the tackle of threats, new and old, as well as the establishment of an international order based on effective multilateralism.

A. Security Models and Partnerships
The three primary, competing schools of thought in security practice today are the traditional model of competitive Realpolitik and the evolving, conflicting models of hegemony and co-operative security. Specifically, the traditional Realpolitik model of international security can be considered as a set of interests based upon a rough balance of power.

On the contrary, the more recent American strategic evolution can be viewed as an imbalance of power and interests (hegemony) based upon both offensive and defensive threats used in conjunction with one another. Finally, the relatively recent co-operative security model can be thought of as a balance of interests based upon mutual reassurance.

To start with, the core of the traditional Realpolitik school is that diplomacy is based upon a foundation of implicit and explicit military threats. These threats however, are not meant to deny another sovereign actor its core national interests and security concerns. All states have varying levels of common and competing interests. On this basis, commonalities may allow almost any state in the region to ally with another one.

This type of foreign policy practice was dominant during the period of nation-state development in Europe. The methodology of “conflict management” was basically one of competing military threats between shifting alliances, which were used to contain and influence one’s neighbours.

According to the dictates of the security dilemma, instability and conflict is often inevitable when one side’s defensive actions begin to look offensive to its main competitor(s).

According to the Realpolitik model, traditional balance-of-power methods of conflict management only seem to work when every state shares some degree of common values and interests, and thus has similar definitions of national security and stability. Also, every state respects the sovereignty and independence of all other actors and the existence of trans-national or intra-national movements or ideologies do not undermine the central role of the sovereign state as the primary actor.

Another school of thought is the hegemonic approach to regional security. It is based on the victory of a group of states’ interests over others and on the operational use of military and economic means for compel as much as deterrence. Additionally, the US seems to place renewed emphasis on the perfection of a threat-based national security methodology to maintain and expand its sovereign interests in the post-Cold War world. This sort of practice is known in some circles as a “counter-proliferation” strategy.

The relation between the hegemonic and counter-proliferation approach is of special interest. The counter-proliferation or competitive approach views diplomatic relations largely in terms of bilateral and selectively multilateral relationships as well as in terms of formal alliances or informal security understandings between allies.

For the US, this network for example, encompasses NATO, non-allied Southeast Asian countries such as Thailand and Singapore, and the Gulf Co-operation Council (GCC) states in the Middle East. Security is viewed as a fungible good that can be divided between opposing camps.

The hegemonic approach assumes that the deleterious effects of competition are best addressed through the elimination of competition itself, that is, through the persistent weakening of those actors who harbour opposed goals, views, and values.

In reference to the Cooperative Security school of thought, the central idea is that all nation-states that seek for certainty, predictability and stability to their security can establish a relative more secure environment through mutual obligations. These obligations include the limitation of their military capabilities. Within this approach, only allies participate in security regimes.

However, the cooperative security outlook assumes that enemies or potential enemies will accept the same legal and technical constraints on behavior as allies, despite the existence of substantial mutual suspicions and mistrust. Security is guaranteed not through dominance, but through the outlaw of policy options that have the goal of achieving dominance over the opponent.

In other words, the central problem for a cooperative security regime is not deterrence, as in the Cold War, but reassurance. Under the cooperative security approach, “security” is increasingly defined as a collective good that cannot be divided.

In fact, the cooperative security viewpoint believes that security is best pursued with other states rather than against them, including states that have different value systems and ideological goals.

Despite some limited cooperation between smaller coalitions such as bilateral arrangements between Israel and Jordan, or between the GCC states, traditional notions of Realpolitik inform the dominant thinking and practice among Middle East states today.

Regional governments have relied on outside powers to ensure a rough balance of power, in order to guarantee a set of interests, as defined by concerns over sovereignty, domestic identity and regime security. Extensive contributions from external powers (US, China, Russia) have been utilized to construct and maintain this balance of power. This happened either in terms of maintaining a proxy balance through importation of weapons technology such as Russian-made missiles to Iran or American advanced conventional weapons to GCC states, or in deployments of military forces by the US.

B. Regional Initiatives for Arms Control
Regional security initiatives started with the Baghdad Pact of 1955, and ended more recently, in the aftermath of the Madrid Peace Conference. The Baghdad Pact was an American-sponsored alliance mainly directed against former Soviet Union. The aim was to prevent the possibility of Soviet supported regimes taking over any country in West Asia. The Baghdad Pact was renamed Central Treaty Organization (CENTO).

Additionally, post-1991 security approaches were anchored by the UNSCOM efforts in Iraq and the multilateral working group on Arms Control and Regional Security (ACRS) established at Madrid. Specifically, a special task for Arms Control and Regional Security (ACRS) was established as result of the Madrid peace conference.

Co-chaired by the US and Russia, this track discussed ways and explored means to realize regional security needs and establish a framework based on overall comprehensive security. Within the context of ACRS, states interacted in order to remove divergence for the sake of promoting arms control and security in the region.

The main objective of the peace process in the Middle East that provides for regional arms control efforts is to create security arrangements that would set the base for solid peaceful relations and coexistence among all states.

Nevertheless, instead of defining common regional security interests and creating a greater degree of understanding and cooperation, the ACRS framework became a source of rancor, and had a negative impact on the bilateral efforts to reach a negotiated settlement on the Palestinian-Israeli track, based on the 1993 “Oslo agreements”.

Additionally, the ACRS framework never got off the ground, due in part to the absence of key players, such as Syria, Iran, Iraq, and Libya. Instead of areas for cooperative efforts to increase security, as it was anticipated in 1991, threat perceptions were often heightened. The hostility in the ACRS talks not only reflected the continuing ideological and political conflicts in the Middle East, but also spilled-over to disrupt the other multilateral working groups and had a negative impact on the bilateral talks.

Previous attempts and initiatives to regulate arms transfer to the Middle East was the Tripartite Declaration of 1950 by the US, Russia and France that were committed to freeze arms transfers to the Arab-Israeli conflict. Equally important was President Carter's Initiative in the late 1970s that focused on the reduction of conventional arms sales to Third World countries.

Also significant were the two Initiatives of President Bush in 1991 and 1992, which dealt with WMD, chemical and biological weapons and ballistic missiles. The Egyptian Initiative of 1990 supported by the majority of Arab states for the establishment of a peaceful and stable Middle East was significant. As well, the Paris Declaration of 1991 adopted by the permanent members of the Security Council to outline regulations to reduce the flow of arms in the Middle East was a valuable effort.

The prospect of non-proliferation may apply in the Middle East once constructive steps are taken through the placement of facilities and installations in the region under the safeguard mechanisms of the International Atomic Agency (IAEA). Additionally, the accession of regional states to international disarmament structures particularly the Non-Proliferation Treaty (NPT), Chemical Weapons Convention (CWC) and Biological Weapons Convention (BWC) represents a practical measure towards non-proliferation.

The first steps towards major changes were embodied in the framework of the Additional Protocol of the IAEA (also known as the 93+2 safeguards review). The changes were based on the lessons learned after Iraq was discovered to have developed undeclared nuclear facilities in proximity to declared facilities. Under the Additional Protocol, NPT signatories accept much wider access for inspectors, as well as environmental sampling outside specified facilities.

........... .............A Saudi Arabian map from Map Art USA 1996 ........ ..............

C. Regional Security and the Gulf Co-operation Council
The GCC Charter enumerates a set of issues upon which security co-operation is envisaged. A common security policy among the Gulf States was not considered at the initial stage. In fact, it came in the form of ad hoc responses to regional challenges. Internal security and external defence constituted commonalities in the GCC security cooperation.

At the outset, the GCC states sought to dispel the notion that the Council was created in response to the threats of security. Three sets of actions were agreed in pursuit of common goals that is, a coordinated arms procurement policy, the development of a GCC military industry and improved facilities for military training. Additionally, it was clarified that the GCC is not concerned with the Gulf alone but also with Arab and Muslim causes.

The GCC defines the concept of security in terms of social and economic affairs as well as cultural matters in addition to military security. Certain measures are advocated to the creation of a highly efficient transport and communications network among Gulf States, the establishment of a Gulf information bank and enunciating a unified media strategy in the Gulf with the aim to increase national awareness.

As well equally important is the linking of Gulf security to that of the Read Sea and the Middle East as single entity, the establishment of a special fund for Gulf security and the introduction of military service in all states of the region. Additionally, joint military exercises are organized on a frequent basis.

During the 1990s, the notion of “deterring forward” came into a reality in the Gulf region and provided the model that was subsequently integrated into the Bush Administration’s Quadrennial Defence Review. The Defence Review called for the US to develop capabilities in the operational theaters so that an immediate response to local military contingencies takes place.

Interestingly, the GCC Summit of January 2000 produced an agreement characterised as a “joint defence pact”. The agreement reportedly calls for increase in the existing GCC Peninsula Shield force (PSF) and for the GCC to develop a shared early warning system. The agreement also reportedly includes language stating that an attack on one member is an attack on all GCC states.

The agreement represents the culmination of efforts since the end of the First Gulf War to give the GCC Secretariat a substantial role for collective defence. In the post-war Iraq Middle East, the US could contribute to the development of the Peninsula Shield force in co-operation with the GCC States that can serve as an instrument for regional security.

In fact, the Gulf infrastructure currently contributes to the War on terrorism in the form of support for operations in Afghanistan and Central Asia. That said, the Gulf could provide the command and control backbone for any potential military operation against regional states as it happened during the US-led War on Iraq. Notably, during the 1990s, the American military presence was developed in the Gulf arena in order to contain the Iraqi regime of Saddam and deter Iran so that regional stability is maintained.

The 2003 War on Iraq has created a new dynamic that poses certain challenges on GCC states. These challenges may exacerbate problems that each GCC state faces in foreign and social-economic affairs, as well as in domestic politics.

D. EU-GCC Dialogue on Regional Security
The EU has focused on developing a strategic partnership with the GCC states since European security is closely linked to Gulf security and stability. Despite the diversity of the countries in the Gulf and the challenges they face, there is a clear connection between them arisen mainly from their growing interdependence. In this context, a co-operative approach favouring dialogue seems to be a must in security matters.

That said, a 2003 pre-war Iraq session of the Joint Council and Ministerial meeting between the EU and the GCC reviewed a series of international and regional political issues of mutual interest. They also exchanged views on developments in the wider region with the aim to support and enhance regional peace, security and stability.

The GCC and the EU have over the last few years reiterated their determination to further develop this sort of political dialogue in order to seek common solutions to mutual problems. The EU-GCC dialogue places special emphasis upon regional issues most prominently the Iraqi issue, the Middle East peace process and Iran, as well as on global matters notably the war on terrorism and the proliferation of Weapons of Mass Destruction.

The GCC and the EU reaffirm their commitment to the independence, territorial integrity and sovereignty of Kuwait as well as other countries in the region, including Iraq, within their internationally recognised boundaries.

In reference to the Middle East peace process, the GCC and the EU stress that peace in the Middle East is an imperative for the establishment of a broader security regime. The GCC and the EU recognise Israel's legitimate security concerns and Palestinian legitimate rights to a viable Palestinian state, living peacefully side by side with Israel and its neighbours, all within secure borders, and stress their support to the Palestinian efforts to take forward the reform process.

The core of both sides' logic is that violence and confrontation must give way to negotiations and compromise. The international community, including the parties, shares a common vision of two States, Israel and an independent, viable, sovereign, and democratic Palestinian state, living side by side in peace and security on the basis of the 1967 borders. The GCC and the EU support that the aim of all efforts remains the establishment of a just, comprehensive and lasting peace in the Middle East, including Syria and Lebanon.

Thus, any peace agreement is expected to be based on the relevant UNSC Resolutions, the principles of the Madrid Conference, the principle "land for peace", Oslo and subsequent agreements and take into account the Arab Peace Initiative of Saudi Arabia, initially endorsed by the Arab League in Beirut, in 2002. The implementation of any peace plan should be based on parallel progress in the security, political and economic fields and be closely monitored by an appropriate monitoring mechanism.

In the case of the so-called "failed" states, the GCC and the EU recognise the importance of encouraging and supporting the reform process in Iran. In this respect, they welcome the conduct of negotiations between the EU and Iran on "Political Dialogue and Counter-terrorism". They also underline the need for Iran to play a constructive role on the regional and international scene.

Additionally, both sides express concern at the lack of progress towards resolution of the territorial conflict between the United Arab Emirates and Iran over Abu Musa and the Tunbs Islands. They specifically reiterate their support for a peaceful solution to the conflict in accordance with international law, either through direct negotiations or by referring the issue to the International Court of Justice.

On global issues notably terrorism and WMD proliferation, they underline the importance of preventing the financing of terrorism by blocking terrorist groups from obtaining funds. The EU and the GCC also underline the importance of implementing UN Security Council Resolution 1373 and of working with the UN Counter-Terrorism Committee (CTC), at national and regional levels.

Most importantly, the GCC and the EU are determined to support all efforts to establish a zone free of nuclear weapons and other weapons of mass destruction in the Middle East and the Gulf Region. The GCC and the EU specifically call upon all members of the international community to co-operate to stem the proliferation of chemical, biological and nuclear weapons, including in the Middle East and the Gulf region.

They call upon all countries not yet party to relevant treaties, including the Non-Proliferation Treaty, the Comprehensive Test Ban Treaty and the Conventions on biological and chemical weapons, to sign and ratify them. Furthermore, they urge all states in the region to subscribe to the Hague Code of Conduct against ballistic missile proliferation.

ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ: ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ 2007

"Courtesy of the University of Texas Libraries, The University of Texas at Austin."

της Αντωνίας Δήμου, ερευνήτρια στο Κέντρο Στρατηγικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο της Ιορδανίας και Jordan Editor στο World Security Network

Ο αμερικανικός παράγοντας αποτελεί τον βασικό αρχιτέκτονα του μεταψυχροπολεμικού συστήματος ασφάλειας. Η Μέση Ανατολή κατέχει ιδιαίτερα σημαντική θέση στο γεωπολιτικό χρηματιστήριο αξιών καθώς περιέχει σημαντικό ποσοστό των παγκόσμιων ενεργειακών αποθεμάτων, διεθνείς εμπορικές οδούς ενώ αποτελεί χώρο εξαγωγής αμερικανικού πολεμικού υλικού, τεχνογνωσίας και στρατιωτικών υπηρεσιών. Η μεσανατολική πολιτική των ΗΠΑ έχει ως βασικά προτάγματα αφενός τον έλεγχο του Κόλπου και των ενεργειακών πηγών του, αφετέρου τη στρατηγική συνεργασία με μετριοπαθή αραβικά κράτη και το Ισραήλ.

Η παρούσα ανάλυση επιδιώκει να παρουσιάσει τις εξελίξεις που σηματοδότησαν το 2007 τη Μέση Ανατολή και αφορούν: (α) την εσωτερική παλαιστινιακή πολιτική αστάθεια και τη σκιαγράφηση των όποιων διεθνών διπλωματικών ενεργειών για την επανέναρξη του ισραηλινό-παλαιστινιακού διαλόγου, (β) τις σχέσεις ΗΠΑ-Τουρκίας λαμβάνοντας υπόψη και την ιρακινή παράμετρο, (γ) το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα καταγράφοντας τις αντιδράσεις των ΗΠΑ και του Ισραήλ και κάποιες γενικότερες εκτιμήσεις, και (δ) την κατάσταση στο Ιράκ και την καταγραφή στρατηγικών για την ανασυγκρότηση του ιρακινού στρατού. Ιδιαίτερη έμφαση επίσης δίνεται στο ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει η Ελλάδα στην ευρύτερη περιοχή.


Α. ΕΝΟΤΗΤΑ ΙΣΡΑΗΛ-ΠΑΛΑΙΣΤΙΝΙΑΚΟ: ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΑΣΤΑΘΕΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙ-ΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ
Στο παλαιστινιακό σκηνικό, το 2007 αναδύθηκε ο πρωταγωνιστικός ρόλος της ισλαμικής οργάνωσης Χαμάς, όπως διεφάνη κατά την διεξαγωγή των εμφύλιων εχθροπραξιών με τη Φατάχ. Βασικός σκοπός της οργάνωσης αποτέλεσε η εδραίωση και διεθνή αναγνώριση της σημαντικής της επιρροής στα πολιτικά δρώμενα στη Λωρίδα της Γάζας, επαναπροσδιορίζοντας τις σχέσεις της με τους παραδοσιακούς της συμμάχους, την Αίγυπτο και τη Συρία καθώς και με το Ισραήλ υπό το φως δρομολογηθέντων πολιτικών και διπλωματικών κινήσεων που αφορούν στο Παλαιστινιακό. Η δραστηριοποίηση της οργάνωσης αποσκόπησε στην κεφαλαιοποίηση της ένοπλης έντασης με τη Φατάχ ώστε όχι μόνο να επαναπροσδιοριστεί ο ρόλος της στα παλαιστινιακά δρώμενα αλλά και να τεθούν σε τροχιά προώθησης ειδικότερα λειτουργικά της συμφέροντα, τα κυριότερα εκ των οποίων επικεντρώθηκαν στην περαιτέρω ισχυροποίηση του στρατιωτικού της σκέλους, καθώς και ενίσχυση της δημοτικότητας της ισλαμικής πολιτοφυλακής, η οποία εκλαμβάνεται ως «de facto κυβέρνηση» στην περιοχή του Λωρίδας της Γάζας. Επίσης, στόχευσε στη σταθεροποίηση και τη συνακόλουθη περαιτέρω ενίσχυση των σχέσεων με τη συριακή ηγεσία ώστε να διασφαλιστεί αφενός η παροχή οικονομικής αρωγής που θα επέτρεπε την απρόσκοπτη συνέχιση των δραστηριοτήτων της στον πολιτικό και επιχειρησιακό τομέα, και αφετέρου η πολιτική στήριξη των στρατηγικών ελιγμών της οργάνωσης από την Αίγυπτο που αποβλέπουν στην μόνιμη επικράτηση της έναντι της Φατάχ, που αποτελεί την επικρατούσα οργάνωση στους κόλπους της Παλαιστινιακής Αρχής.

Συγκεκριμένα, η Χαμάς φαίνεται να είχε προετοιμασθεί επιχειρησιακά για την προγραμματισμένη μέσα στο 2007 όπως εκτιμάται, σύγκρουση με τη Φατάχ, επιδιώκοντας: (α) την άσκηση πιέσεων προς τον Παλαιστίνιο πρόεδρο Μαχμούντ Αμπάς προκειμένου να αποδεχτεί τη σταδιακή ενσωμάτωση της ισλαμικής οργάνωσης αφενός στα σώματα ασφάλειας και αφετέρου στα επίσημα πολιτικά όργανα της Οργάνωσης για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (ΟΑΠ), (β) την ήττα των δυνάμεων ασφάλειας της Φατάχ στη Λωρίδα της Γάζας διότι εκτιμήθηκε ότι επίκειται ενίσχυσή τους από το εξωτερικό, όπως έγινε και με την περίπτωση της προεδρικής φρουράς η οποία έχει λάβει πολεμικό υλικό και εκπαίδευση από τις ΗΠΑ, και (γ) την αποκατάσταση της εσωτερικής ασφάλειας στην Γάζα.

Υπήρξαν μάλιστα όλα τα συστατικά στοιχεία που εξασφάλισαν την ήττα της Φατάχ και την απόλυτη επικράτηση της Χαμάς στη Λωρίδα της Γάζας. Αντιπροσωπευτικά, ο Παλαιστίνιος πρόεδρος ουδέποτε εξέδωσε σαφείς οδηγίες στις αστυνομικές αρχές, οι οποίες όχι μόνο δεν ενεπλάκησαν στις εχθροπραξίες προκειμένου να υποστηρίξουν τις λοιπές οργανώσεις ασφάλειας, αλλά ούτε διέταξε την επιστροφή στη Λωρίδα της Γάζας της ηγετικής ομάδας της Φατάχ που είχε διαφύγει στην Δυτική Όχθη. Το συγκεκριμένο στοιχείο έρχεται όχι απλά να επιβεβαιώσει αλλά να ενισχύσει εκτιμήσεις πολιτικών κύκλων στην περιοχή, σύμφωνα με τις οποίες έχουν δρομολογηθεί διαδικασίες αυτονόμησης της Δυτικής Όχθης από την Λωρίδα της Γάζας σε μόνιμη βάση, γεγονός το οποίο πρακτικά μεταφράζεται σε σύσταση κρατιδίου στην Λωρίδα της Γάζας υπό τον έλεγχο της Χαμάς και την υψηλή εποπτεία της Αιγύπτου, και αντίστοιχα, δημιουργία κρατικού μορφώματος στη Δυτική Όχθη υπό τον έλεγχο της Παλαιστινιακής Αρχής και την υψηλή εποπτεία της Ιορδανίας. Η σχέση Γάζας-Αιγύπτου και Δυτικής Όχθης-Ιορδανίας εκτιμάται ότι μπορεί να τεθεί στη βάση του περίφημου σεναρίου της «χαλαρής συνομοσπονδίας».

Η Χαμάς προέβη το 2007 σε κινήσεις καλής θέλησης γνωρίζοντας ότι το τοπίο στη Γάζα όσον αφορά τον πλήρη έλεγχο της έχει ξεκαθαριστεί, εκδίδοντας δημόσια χάρη σε όλες τις δυνάμεις ασφάλειας της Φατάχ στη Γάζα και απελευθερώνοντας αρκετές ηγετικές φυσιογνωμίες της Φατάχ που είχαν συλληφθεί στη διάρκεια των εχθροπραξιών. Σε αντιδιαστολή, η Φατάχ προέβη σε κινήσεις που φαίνεται να οδήγησαν περισσότερο προς την πόλωση. Ειδικότερα, η Φατάχ εναντιώθηκε σε ηγέτες και μέλη της Χαμάς που διαβιούν στη Δυτική Όχθη προβαίνοντας σε συλλήψεις, κλείνοντας πολιτιστικά κέντρα και διώκοντας εκλεγμένους αξιωματούχους από τα κυβερνητικά τους πόστα. Ακύρωσε τους διορισμούς μελών της Χαμάς σε υπουργεία της Παλαιστινιακής Αρχής, ενώ επί παραδείγματι στην πόλη Νάμπλους κατήργησε το εκλεγμένο δημοτικό συμβούλιο και το αντικατέστησε με νέο-διορισθέντα μέλη της.

Η έκρυθμη πολιτικά κατάσταση οδήγησε στον σχηματισμό παλαιστινιακής κυβέρνησης εκτάκτου ανάγκης περί τα μέσα Ιουνίου του 2007 της οποίας επικεφαλής ορίστηκε ο Σαλάμ Φαγιάντ, οικονομολόγος και πρώην στέλεχος της Διεθνούς Τράπεζας, ο οποίος ανήκει στη Φατάχ, και εκτιμάται ότι κλήθηκε να επιτελέσει συγκεκριμένο έργο. Το έργο αυτό φαίνεται να εστιάζει: (α) στην εκτίμηση ότι οι ΗΠΑ και η ΕΕ θα ήραν πλήρως τις οποιεσδήποτε κυρώσεις είχαν επιβληθεί στην υπό τον έλεγχο της Χαμάς παλαιστινιακή κυβέρνηση, καθόσον ο νέος επικεφαλής του κυβερνητικού σχήματος είναι τεχνοκράτης και εκ των προσωπικοτήτων της Φατάχ που διαθέτουν διεθνή εμπειρία και ερείσματα αφού έχει διαπραγματευθεί στο παρελθόν με εκπροσώπους της ΕΕ, των ΗΠΑ και του Ισραήλ τους όρους προηγούμενων οικονομικών συμφωνιών για το Παλαιστινιακό. (β) στην πεποίθηση ότι ο νέος τότε πρωθυπουργός θα ήταν σε θέση να διασφαλίσει το απαραίτητο πολιτικό κλίμα για την άρση του αδιεξόδου στην ισραηλινό-παλαιστινιακή ειρηνευτική διαδικασία. Τούτο ωστόσο πρακτικά προϋποθέτει τον καθορισμό κοινής στάσης ή εναλλακτικά την εξεύρεση συμβιβαστικής φόρμουλας ανάμεσα στις παλαιστινιακές ηγετικές οργανώσεις δηλαδή την Φατάχ και τη Χαμάς, όσον αφορά στην αποκύρηξη της βίας, την αποδοχή των προηγούμενων ειρηνευτικών συμφωνιών και την αναγνώριση του δικαιώματος του Ισραήλ να συνυπάρχει με τις γειτονικές προς αυτό χώρες στην περιοχή.

Στην πραγματικότητα, η νέα προσωρινή κυβέρνηση τεχνοκρατών υπήρξε σαφές ότι μπόρεσε να λειτουργήσει αυστηρά μόνο στο πλαίσιο της Δυτικής Όχθης. Προκειμένου ωστόσο να διατηρήσει τον έλεγχό σε μακροπρόθεσμη βάση όφειλε να προχωρήσει σε σειρά μεταρρυθμίσεων που θα αποκαθιστούσαν την αξιοπιστία της, όπως σε: (α) τερματισμό των εσωτερικών αντιπαραθέσεων ανάμεσα στα ηγετικά μέλη της, και (β) διοχέτευση της διεθνούς οικονομικής βοήθειας στην παροχή ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, εκπαίδευσης και σίτισης. Η Φατάχ όφειλε να κινηθεί σε πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο καθώς και στον τομέα της ασφάλειας ταυτόχρονα, προκειμένου να αποκαταστήσει τμήμα της χαμένης της αξιοπιστίας αλλά και να μπορέσει να ανταγωνισθεί σε πολιτικούς όρους την Χαμάς. Εν τη απουσία αυτών των ενεργειών, οι οποιεσδήποτε διπλωματικές ή οικονομικές κινήσεις της διεθνούς κοινότητας προς ενίσχυση του Προέδρου Αμπάς υπήρξαν καταδικασμένες να πέσουν στο κενό, όπως συνέβη στη διάρκεια της δεκαετίας του ενενήντα όταν η διεθνή οικονομική χορηγία προς τους Παλαιστινίους η οποία στερούνταν διαδικασιών ελέγχου, ενίσχυσε την οικονομική και την πολιτική διαφθορά στους κόλπους της Φατάχ.

Ετσι η συνάντηση της Ανάπολης που πραγματοποιήθηκε ανάμεσα σε Παλαιστινίους και Ισραηλινούς τον Νοέμβριο του 2007 υπό την υψηλή εποπτεία της αμερικανικής κυβέρνησης και με τη συμμετοχή πλειάδας χωρών και διεθνών οργανώσεων εκτιμάται ότι εντάχθηκε περισσότερο στη λογική της ενδυνάμωσης του Παλαιστίνιου προέδρου Αμπάς ώστε να διατηρήσει τον έλεγχο της Δυτικής Οχθης με δεδομένη τη χαμηλή δημοτικότητά του στις τάξεις των Παλαιστινίων, παρά αποτέλεσε πραγματικό ζητούμενο η επανέναρξη της ισραηλινό-παλαιστινιακής ειρηνευτικής διαδικασίας. Τα πρακτικά αποτελέσματα της συνάντησης της Ανάπολης υπήρξαν εξαρχής περιορισμένα καθώς οι Παλαιστίνιοι συμμετείχαν στις συνομιλίες χωρίς να αποτελούν ένα σώμα, αφού η Γάζα δεν αντιπροσωπεύθηκε σε αυτές λόγω του επιβληθέντος αποκλεισμού και εμπάργκο σε βάρος της Χαμάς.

Από την άλλη, η Χαμάς εκτιμάται ότι κινήθηκε καθόλη τη διάρκεια του 2007 στη βάση της αμφισβήτησης του σημερινού ηγετικού σχήματος της Παλαιστινιακής Αρχής με απώτερο στόχο την ανάδειξη μίας εναλλακτικής ηγετικής ομάδας και της σύσφιξης των σχέσεων με γειτονικές χώρες, όπως η Συρία και η Αίγυπτος. Δεδομένης μάλιστα της οικονομικής και πολιτικής διαφθοράς, το οργανωτικό και θεσμικό σχήμα της Παλαιστινιακής Αρχής εξακολούθησε να αποδυναμώνεται ολοένα και περισσότερο, καθόσον ο Αμπάς έπαψε να ελέγχει αποτελεσματικά τα ακραία στοιχεία της οργάνωσής του καθώς και λοιπών παραστρατιωτικών οργανώσεων. Πολιτικοί αναλυτές στην περιοχή πρόκριναν το 2007 ως ιδιαίτερα επιβεβλημένη την ανέλιξη στην ηγεσία Παλαιστινίων αξιωματούχων ασφάλειας καθώς αυτοί εκλαμβάνονται ως περισσότερο ρεαλιστές. Εξέχουσα προσωπικότητα της συγκεκριμένης κατηγορίας αποτελεί ο συλληφθείς από τις ισραηλινές αρχές Μαρουάν Μπαργούτι, γενικός γραμματέας της Φατάχ στη Δυτική Όχθη και διοικητής στου στρατιωτικού της σκέλους, της περίφημης Τανζίμ.

Οσον αφορά τις σχέσεις της Χαμάς με γειτονικές χώρες, ξεκινώντας από τη Συρία, οι ενέργειες για πλήρη ελέγχο και αποδυνάμωση της ισλαμικής οργάνωσης από τη Δαμασκό υπήρξαν εξαιρετικά περιορισμένες, καθώς ο Σύριος πρόεδρος Μπασάρ Άσαντ βρέθηκε σε σταυροδρόμι δύσκολων πολιτικών επιλογών. Και τούτο διότι ενδεχόμενη υπονόμευση της ισλαμικής οργάνωσης από τον συριακό παράγοντα θα οδηγούσε με μαθηματική ακρίβεια σε διατάραξη των σχέσεων της Δαμασκού με την Τεχεράνη, οι οποίες θα μπορούσαν να τεθούν σε απροκάλυπτα ανταγωνιστικό επίπεδο. Συγκεκριμένα, το Ιράν, το οποίο αντιμετωπίζει τη ισλαμική οργάνωση ως πολιτική οντότητα η οποία χρησιμοποιώντας ως πρότυπο τη σιιτική Χεζμπολλάχ, συνέδραμε στην αποχώρηση των ισραηλινών στρατευμάτων από τη Λωρίδα της Γάζας, θεωρήθηκε πιθανό –μεταξύ άλλων- να καλλιεργήσει αντι-καθεστωτικό κλίμα στο σύνολο της εθνικής επικράτειας της Συρίας.

Συνεχίζοντας με την Αίγυπτο, στο πνεύμα της διαμορφωθείσας κατάστασης το 2007, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσίασε ο ρόλος του Καΐρου το οποίο αποτελεί δέκτη ετήσιας αμερικανικής οικονομικής και στρατιωτικής βοήθειας. Παραδοσιακά, η αιγυπτιακή θέση καθορίζεται με γνώμονα τις εναλλακτικές επιλογές που διαθέτει και συνίστανται αφενός στη διασφάλιση της σταθερότητας στο εσωτερικό της μέτωπο και αφετέρου στη διπλωματική της παρέμβαση με σκοπό τη διαμόρφωση της δυναμικής που αναπτύσσεται στο ευρύτερο περιφερειακό περιβάλλον. Η εν λόγω δυναμική επιτάσσει τη συνδυασμένη και εξισορροπητική ανάπτυξη των σχέσεων του Καΐρου αφενός με το Τελ Αβίβ και αφετέρου με τον υπόλοιπο αραβικό κόσμο. Στο ενδο-αραβικό πολιτικό τοπίο ειδικότερα, το Κάιρο επιδιώκει να παγιώσει τον ηγετικό του ρόλο όχι μόνο σε μία ομάδα κρατών, όπως η Συρία και η Σαουδική Αραβία, αλλά και οργανώσεων, όπως η Χαμάς.

Ειδικότερα, η κυβέρνηση Μουμπάρακ έχει πολύ καλές σχέσεις με την Χαμάς μέσω του επικεφαλής των μυστικών υπηρεσιών (Μουχαμπαράτ) Ομαρ Σουλεϊμάν, παρότι διατηρεί σκληρή στάση έναντι τα αιγυπτιακής μουσουλμανικής αδελφότητας.

Όσον αφορά στο Ισραήλ, ο βασικός κανόνας της real politik στη Μέση Ανατολή, σύμφωνα με τον οποίο σημερινοί «εχθροί-αντίπαλοι» αποτέλεσαν στο παρελθόν άτυπους «συνεργάτες», έρχεται να χαρακτηρίσει τις σχέσεις της οργάνωσης Χαμάς με το Ισραήλ. Οι σχέσεις του Ισραήλ με την Χαμάς παρουσιάζονται συνοπτικά ως εξής: Η Χαμάς αναδύθηκε από τους πυρήνες της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, η οποία ιδρύθηκε στην Αίγυπτο το 1928. Καταχωρήθηκε νομικά στο Ισραήλ το 1978 από τον ιδρυτή και πνευματικό της ηγέτη Αχμαντ Γιασίν ως ισλαμική οργάνωση με την επωνυμία «Ισλαμική Κοινότητα» (al-Mujamma al-Islami).

Σύμφωνα με έγκυρους πολιτικούς κύκλους στην περιοχή, η Χαμάς υπήρξε εν πολλοίς δημιούργημα του Ισραήλ. Ειδικότερα, στα τέλη της δεκαετίας του ’70, το Ισραήλ έθεσε σε εφαρμογή την πολιτική της στήριξης και της ανάδειξης στα παλαιστινιακά εδάφη ριζοσπαστικών οργανώσεων ως αντίβαρο στην Οργάνωση για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (ΟΑΠ). Επρόκειτο για μία άμεση προσπάθεια διάσπασης της λαϊκής στήριξης που παρέχονταν στην εκκοσμικευμένη τότε ΟΑΠ υποβοηθώντας την ανέλιξη στο πολιτικό σκηνικό της παλαιστινιακής κοινότητας ενός ανταγωνιστικού θρησκευτικού σχηματισμού ως εναλλακτική πολιτική επιλογή. Προς υποβοήθηση αυτού του σκοπού, ο πνευματικός ηγέτης της οργάνωσης Αχμαντ Γιασίν, είχε εβδομαδιαία εκπομπή στην ισραηλινή κρατική τηλεόραση, στο πλαίσιο της οποίας προβάλλονταν οι ισλαμικές διδαχές και ασκούνταν δριμεία κριτική έναντι της ΟΑΠ. Η οργάνωση «ανεξαρτητοποιήθηκε» από το Ισραήλ αφού προηγουμένως συνέβησαν δύο γεγονότα. Η Ισλαμική Επανάσταση στο Ιράν το 1979 καθώς και η μεταφορά του αρχηγείου της ΟΑΠ από τα κατεχόμενα παλαιστινιακά εδάφη στη Βηρυτό στις αρχές της δεκαετίας του ’80.

Σύμφωνα με εκτιμήσεις αναλυτών στην περιοχή το 2007, η πολύπλευρη αυτή σχέση της Χαμάς με το Ισραήλ μπορεί να επιτρέψει στο άμεσο μέλλον την εμπλοκή της πρώτης στις περιφερειακές διαδικασίες που βοηθούν στη «νομιμοποίησή» της, καθώς είναι πιθανό -πάντοτε υποθετικά- να βρεθεί σε θέση να αξιώσει από το Ισραήλ την απελευθέρωση των υπουργών και βουλευτών της οργάνωσης που κρατούνται σε ισραηλινές φυλακές ως τμήμα μία μελλοντικής και συνολικότερης διευθέτησης που θα περιλαμβάνει και την απελευθέρωση του Ισραηλινού στρατιώτη Γκιλάντ Σαλίτ.

Β. ΕΝΟΤΗΤΑ ΤΟΥΡΚΙΑ: ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΗΠΑ-ΤΟΥΡΚΙΑΣ και η Ιρακινή Παράμετρος
Οι σχέσεις ΗΠΑ-Τουρκίας μπορούν να χαρακτηρισθούν καθόλη τη διάρκεια του 2007 ως «χλιαρές». Και τούτο διότι η παρατηρούμενη ένταση στις σχέσεις ΗΠΑ-Τουρκίας είναι κλιμακούμενη. Χρονολογούνται δε από το 2003 οπότε και δόθηκε η άρνηση της τουρκικής εθνοσυνέλευσης να επιτρέψει την έλευση αμερικανικών στρατευμάτων και μαχητικών αεροσκαφών επί τουρκικού εδάφους και αέρος αντίστοιχα, εν όψει των τότε επικείμενων αμερικανικών επιχειρήσεων σε βάρος του σανταμικού Ιράκ.

Εκτοτε, οι σχέσεις των δύο χωρών διακρίθηκαν από φάσεις ύφεσης και όξυνσης. Υφεση την περίοδο που η Ουάσιγκτον χρησιμοποίησε το διπλωματικό της εκτόπισμα για να στηρίξει την ευρωπαϊκή πορεία της Τουρκίας. Οξυνση με αντικείμενο την κλιμακούμενη ένταση στο Βόρειο Ιράκ. Η Τουρκία προσπάθησε πολλάκις στο παρελθόν αλλά και το 2007 να χρησιμοποιήσει τους Τουρκομάνους του Β. Ιράκ ως ουδέτερο σώμα ανάμεσα στις δύο βασικές κουρδικές παρατάξεις και ως παρατηρητή-βαρόμετρο των εξελίξεων που λογοδοτεί στην Αγκυρα, αλλά άνευ ουσιαστικής επιτυχίας. Και τούτο διότι τον ρόλο του ουδέτερου, παρατηρητή, βαρόμετρου ανέλαβε και φέρνει εις πέρας το Ιράν μέσω της ταξιαρχίας αλ-Μπαντρ που διατηρεί από το 2003, με τις ευλογίες της Ουάσιγκτον. Εξάλλου δεν πρέπει να διαφεύγει της προσοχής ότι Τεχεράνη και Ουάσιγκτον συνεργάζονται σε θέματα ασφάλειας για τη σταθερότητα στο μεταπολεμικό Ιράκ.

Το σκηνικό στο Β. Ιράκ περιπλέχθηκε με τη δράση των ανταρτών του ΡΚΚ σε βάρος της Τουρκίας καθώς και την κατάσχεση περί τα μέσα του 2007, όπως δήλωσαν οι τουρκικές επίσημες αρχές, οπλισμού ισραηλινής προέλευσης. Οι φήμες δε περί εκπαίδευσης Κούρδων από το Ισραηλινές μυστικές υπηρεσίες έφερε πρόσκαιρη τουλάχιστο ένταση στις σχέσεις Ισραήλ-Τουρκίας. Οσον αφορά στον οπλισμό ισραηλινής προέλευσης, το Τελ Αβίβ διεμύνησε ότι επρόκειτο περί οπλισμού ο οποίος κλάπηκε από την παλαιστινιακή ισλαμική οργάνωση Χαμάς για να καταλήξει στα χέρια των Κούρδων ανταρτών. Με αυτό τον τρόπο, πολιτικοί αναλυτές στην περιοχή εκτιμούν ότι το Ισραήλ πέτυχε «με ένα σμπάρο δυο τριγώνια» καθώς αποτίναξε τις σε βάρος του άμεσες κατηγορίες, από την άλλη προσπάθησε να φέρει σε ευθεία αντιπαράθεση την εκκοσμικευμένη ισλαμική κυβέρνηση της Αγκυρας με την ισλαμική παλαιστινιακή οργάνωση της Χαμάς που πολλά μουσουλμανικά κράτη συμπεριλαμβανόμενης της Τουρκίας, την αντιμετωπίζουν ως απελευθερωτικό, θρησκευτικο-εθνικιστικό κίνημα.

Δεδομένων των τουρκικών ανησυχιών που αφορούν: (1) στην ανακήρυξη ανεξάρτητου κουρδικού κράτους, όπως άλλωστε προνοεί το ιρακινό σύνταγμα (κάνει λόγο για μελλοντική ανεξαρτησία των περιφερειών του σημερινού Ιράκ έπειτα από δημοψήφισμα), εξέλιξη που μπορεί να πυροδοτήσει αποσχιστικές τάσεις στο εσωτερικό της Τουρκίας (αριθμεί περί τα 30 εκατ. Κούρδους), και (2) στην αύξηση του ανταρτοπόλεμου σε βάρος της Τουρκίας από το ΡΚΚ, η Τουρκία αποφάσισε να «νομιμοποιήσει» την πάγια απειλή περί τουρκικής στρατιωτικής «επέμβασης» στο Βόρειο Ιράκ, κάτι που η Ουάσιγκτον αντιμετώπιζε ως το εφιαλτικό σενάριο μετά τη σύλληψη Τούρκων στρατιωτών από αντάρτες επί εδάφους στο Β. Ιράκ τον Οκτώβριο του 2007. Η νομιμοποίηση ήρθε με την απόφαση του τουρκικού κοινοβουλίου στις 18 του ιδίου μήνα να δώσει το πράσινο φως στον τουρκικό στρατό να προβεί σε επιχειρήσεις εναντίον του ΡΚΚ, όποτε αυτό κριθεί απαραίτητο.

Η απόφαση του τουρκικού κοινοβουλίου το 2007 θεωρείται ότι είχε σκοπό να χρησιμοποιηθεί ως μοχλός πίεσης σε χώρες όπως η ΗΠΑ, για τον τερματισμό της παροχής λογιστικής βοήθειας στους αντάρτες του ΡΚΚ από γειτονικές χώρες, με τον κίνδυνο να έρθει η Τουρκία αντιμέτωπη με το ακόλουθο εφιαλτικό σενάριο: Να επιχειρήσει στρατιωτικά στο Βόρειο Ιράκ, να εμπλακεί δηλαδή σε ένα πόλεμο φθοράς ένας συμβατικός στρατός, ο τουρκικός, με μια αντάρτικη ομάδα, το ΡΚΚ, με αμφίβολη θετική για την Τουρκία έκβαση (η αναμέτρηση Χεζμπολλάχ-Ισραηλινού στρατού το 2006 έρχεται να ενισχύσει ακόμη περισσότερο αυτή την εκτίμηση).

Η Ουάσιγκτον φαίνεται ότι προσπάθησε να αποτρέψει οποιαδήποτε πιθανότητα να ξεφύγει η κατάσταση από τον έλεγχο -με δεδομένες τις προσπάθειες να απεγκλωβιστεί στρατιωτικά από το Ιράκ- και χρησιμοποίησε το διπλωματικό της εκτόπισμα για την απελευθέρωση των Τούρκων στρατιωτών που συνελήφθησαν στο Β. Ιράκ.

Η Ουάσιγκτον όπως καταδεικνύεται και το 2007, εκτιμάται ότι επιθυμεί τη στοιχειώδη τουλάχιστο συνεργασία της Τουρκίας αφενός για τον έλεγχο των ενεργειακών αποθεμάτων της ευρύτερης περιοχής, και αφετέρου για την προστασία των αμερικανικών στρατευμάτων που είναι ανεπτυγμένα στην Μέση Ανατολή, αλλά εμμέσως και του Ισραήλ.

Σε αυτό το πλαίσιο μάλιστα και με δεδομένη την κλιμακούμενη κρίση στις σχέσεις των ΗΠΑ και της Δύσης γενικότερα με το Ιράν με αφορμή τις πυρηνικές φιλοδοξίες της Τεχεράνης, πραγματοποιήθηκε τον Ιούνιο 2007 στο πεδίο βολής του Ικονίου στη ΝΑ Τουρκία η πολυεθνική αεροπορική άσκηση «Αετός της Ανατολίας». Η άσκηση ήταν ανοικτή στις αεροπορικές δυνάμεις των χωρών-μελών του ΝΑΤΟ, περιλάμβανε Τούρκους αεροπόρους και αεροσκάφη έγκαιρης προειδοποίησης και ελέγχου του ΝΑΤΟ καθώς και αεροσκάφη εναέριου ανεφοδιασμού που επαυξάνουν το επιχειρησιακό βεληνεκές των μαχητικών αεροσκαφών. Συγκεκριμένα, η 12ήμερη άσκηση προέβλεπε καθημερινές αποστολές πενήντα περίπου αεροσκαφών από την βάση του Ικονίου. Προσέφερε στους χειριστές των χωρών που μετείχαν στην άσκηση τη δυνατότητα διεξαγωγής αεροπορικών παιγνίων όπου σύμφωνα με Δελτίο Τύπου της τουρκικής Αεροπορίας (THK), οι Τούρκοι χειριστές που είχαν αναλάβει το ρόλο του «εχθρού» υποδύονταν ότι πετούσαν με ρωσικής κατασκευής MiG-29 Fulcrums και Sukhoi Su-27 Flankers, καθώς επίσης επεχείρησαν επιθέσεις αέρος-εδάφους και έβαλαν ενάντια σε αντιαεροπορικά συστήματα. Οι λοιπές χώρες που μετείχαν ήταν οι ΗΠΑ, η Ιορδανία και το Πακιστάν.

Η διεξαγωγή της άσκησης «Anatolian Eagle» στη διάρκεια του 2007 κατέδειξε για μία ακόμη φορά την αξία της Άγκυρας για την στρατηγική της Ουάσιγκτον, παρά τις όποιες τριβές στις διμερείς σχέσεις ΗΠΑ-Τουρκίας.


Γ. ΕΝΟΤΗΤΑ ΙΡΑΝ: ΙΡΑΝΙΚΟ ΠΥΡΗΝΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ : ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ ΙΣΡΑΗΛ-ΗΠΑ ΚΑΙ ΓΕΝΙΚΟΤΕΡΕΣ ΕΚΤΙΜΗΣΕΙΣ
Το Ισραήλ αντιτίθεται εν πολλοίς στην ολοκλήρωση του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν. Υπάρχουν δύο σχολές σκέψης που διακατέχουν τον πολιτικό και στρατιωτικό μηχανισμό του Τελ Αβίβ στο ζήτημα των σχέσεων με την Τεχεράνη.

Η πρώτη σχολή σκέψης εκλαμβάνει το Ιράν όχι ως εχθρό αλλά ως απειλή, και σε αυτή τη βάση υποστηρίζει την έναρξη διαδικασίας προσέγγισης των δύο χωρών με τη μεσολάβηση τρίτων. Η Τουρκία, επί παραδείγματι, φιλοδοξεί παγίως να αναλάβει ρόλο επιδιαιτησίας ανάμεσα σε Ιράν και Ισραήλ. Η εν λόγω σχολή σκέψης διαθέτει στέρεη βάση καθόσον οι δύο χώρες αποτελούν φυσικούς συμμάχους και πρόκειται για δύο μη-αραβικά κράτη με εδραιωμένους δημοκρατικούς θεσμούς. Ακόμη και το Παλαιστινιακό ζήτημα καθεαυτό δεν αποτελεί εθνικής σημασίας υπόθεση για το Ιράν υπό την έννοια ότι δεν άπτεται της ιρανικής εθνικής ταυτότητας, οπότε και δεν συνιστά τροχοπέδη σε οιαδήποτε προσπάθεια διμερούς προσέγγισης.

Το ιρανικό πολιτικό σκηνικό ωστόσο, είναι αυτό που καθορίζει εν πολλοίς την πρόοδο ή μη στις σχέσεις των δύο χωρών. Και τούτο διότι η περαιτέρω ριζοσπαστικοποίηση του υφιστάμενου πολιτικού συστήματος στο Ιράν φαίνεται να αποτελεί πραγματικό εμπόδιο στη βελτίωση των σχέσεων του Ιράν όχι μόνο με το Ισραήλ, αλλά με τη Δύση γενικότερα.

Η δεύτερη ισραηλινή σχολή σκέψης διαθέτει σκληροπυρηνικό χαρακτήρα και επιδιώκει την πλήρη διεθνή απομόνωση του Ιράν και την οριστική παύση του πυρηνικού του προγράμματος. Η συγκεκριμένη σχολή σκέψης εστιάζει σε δύο διαφορετικές επιλογές:
(1) στην άσκηση διεθνούς πίεσης προς το Ιράν με σκοπό το «πάγωμα» του πυρηνικού του προγράμματος, και
(2) στην πραγματοποίηση προληπτικού χτυπήματος με σκοπό τον οριστικό τερματισμό του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος.

Η δεύτερη σχολή σκέψης φαίνεται να υπερισχύει στη λογική του ισραηλινού στρατιωτικού μηχανισμού, ο οποίος ωστόσο στη διάρκεια του 2007 μετρίασε τη ρητορική του αποφεύγοντας την προηγούμενη τακτική, του να προβάλει δημοσίως την επιχειρησιακή διάσταση διαφόρων πλάνων που αφορούν στην πραγματοποίηση χειρουργικών χτυπημάτων στις πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν. Ωστόσο, ορισμένα σχέδια που είδαν το φως της δημοσιότητας το 2007 έκαναν λόγο για συντονισμένη ισραηλινή αεροπορική επίθεση από τον ιρακινό ή τον τουρκικό εναέριο χώρο. Αλλα σχέδια ομιλούσαν περί χρησιμοποίησης των ισραηλινών υποβρυχίων Τεκούμα τύπου Ντόλφιν που βρίσκονται στον ινδικό ωκεανό, και τα οποία έχοντας υποστεί τις απαραίτητες τεχνικές τροποποιήσεις φέρουν τη δυνατότητα χρησιμοποίησης πυραύλων με πυρηνικές κεφαλές.

Οσον αφορά στις ΗΠΑ, αυτές εξακολούθησαν να αντιτίθενται στην ολοκλήρωση του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος. Για πρώτη ωστόσο φορά, η αμερικανική πλευρά μετρίασε και αυτή τη ρητορική της όταν τον Νοέμβριο του 2007 ο Αμερικανός πρόεδρος Μπους σε συνέντευξη που παραχώρησε στο ABC News αναγνώρισε το δικαίωμα του Ιράν να χρησιμοποιεί την πυρηνική τεχνολογία για ειρηνικούς σκοπούς.

Η ανανέωση των κυρώσεων σε βάρος του Ιράν στις 24 Μαρτίου 2007 από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ που προβλέπουν την απαγόρευση της πώλησης ιρανικών όπλων σε τρίτες χώρες και το πάγωμα περιουσιακών στοιχείων Ιρανών ιδιωτών και οργανώσεων, απέρριψε ουσιαστικά την στρατιωτική επιλογή σε βάρος του Ιράν, επαναλαμβάνοντας την πάγια θέση του ΟΗΕ για μετατροπή της Μέσης Ανατολής σε μία περιοχή απαλλαγμένης από πυρηνικά όπλα.

Εξάλλου, οι ΗΠΑ φαίνεται να εκτιμούν ότι πιθανή στρατιωτική επιχείρηση για την καταστροφή των ιρανικών πυρηνικών εγκαταστάσεων στα πρότυπα της ισραηλινής επιχείρησης του 1981 σε βάρος των ιρακινών εγκαταστάσεων Tuwaitha που κατέληξε στην καταστροφή του πυρηνικού αντιδραστήρα Osiraq, θα ισχυροποιήσει το θεοκρατικό καθεστώς και τις θέσεις των Ιρανών εθνικιστών τόσο στο εσωτερικό μέτωπο όσο και στο εξωτερικό.

Τον Δεκέμβριο 2007 μάλιστα η αμερικανική εθνική επιτροπή πληροφοριών (US National Intelligence Estimate) που εκπροσωπεί δεκαέξι υπηρεσίες πληροφοριών χαρακτήρισε ως «εξαιρετικά σίγουρο» ότι το Ιράν τερμάτισε το στρατιωτικό πυρηνικό του πρόγραμμα το 2003, ως «λιγότερο βέβαιο» ότι το πρόγραμμα παραμένει παγωμένο και ως «από λιγότερο έως εξαιρετικά σίγουρο» ότι το Ιράν αφήνει ανοικτή την επιλογή να αναπτύξει πυρηνικά όπλα. Η αναφορά της επιτροπής του 2007 διαφοροποιείται από σχετική αναφορά του 2005 η οποία κατέληγε ότι «το Ιράν εν έτος 2005 διέθετε ενεργό στρατιωτικό πυρηνικό πρόγραμμα».

Στο επίπεδο των εκτιμήσεων για το 2007, το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν εξακολουθεί να είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την ισχυροποίηση και την εδραίωση του ιρανικού θεοκρατικού καθεστώτος. Και τούτο διότι η αμερικανική παρουσία στο Ιράκ, η αμερικανική στρατηγική απομόνωσης του Ιράν και η ύπαρξη του πυρηνικά εξοπλισμένου Ισραήλ στην περιοχή εκλαμβάνονται ως άμεσες απειλές για την ασφάλεια του ιρανικού καθεστώτος. Η ανάπτυξη του πυρηνικού προγράμματος αποσκοπεί στη διασφάλιση του ιρανικού πολιτικού κατεστημένου καθώς και την ενσωμάτωση της Τεχεράνης στη λέσχη των τεχνολογικά ισχυρών κρατών σε διεθνές επίπεδο.

Η στρατιωτική επιλογή εκ μέρους πρωτίστως του Ισραήλ και δευτερευόντως των ΗΠΑ φαίνεται για πρώτη φορά στη διάρκεια του 2007 να απομακρύνεται μεσοπρόθεσμα. Η αποκλιμάκωση ωστόσο της ιρανικής δημόσιας ρητορικής σε βάρος της Ουάσιγκτον και του Τελ Αβίβ σε συνδιασμό με τον τερματισμό της πολιτικής και λογιστικής στήριξης που παρέχει το ιρανικό καθεστώς προς τις ισλαμικές οργανώσεις Χεζμπολλάχ και Χαμάς, φαίνεται να αποτελούν προαπαιτούμενα για την έναρξη οιασδήποτε διαδικασίας ουσιαστικής προσέγγισης των τριών χωρών.


Δ. ΕΝΟΤΗΤΑ ΙΡΑΚ: ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΑΝΑΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗΣ ΙΡΑΚΙΝΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ
Η επανα-ιρακινοποίηση του αμυντικού μηχανισμού του Ιράκ αποτέλεσε κύριο μέλημα τόσο της Ουάσιγκτον όσο και της ιρακινής ηγεσίας καθόλη τη διάρκεια του 2007, ως βασική προϋπόθεση προκειμένου αφενός να κατασταλεί η ένοπλη δράση σε πολύ συγκεκριμένες περιοχές, και αφετέρου να μπορέσουν να απεμπλακούν οι ΗΠΑ στρατιωτικά εν ευθέτω χρονικό διάστημα.

Αυτό που αποτελεί πλέον κοινή πεποίθηση είναι ότι η διάλυση του ιρακινού στρατού αφενός υπήρξε λανθασμένη επιλογή της αμερικανικής κυβέρνησης, η οποία στηρίχθηκε στις απόψεις εξόριστων ιρακινών αντιπολιτευτικών οργανώσεων που απείχαν επί μακρόν από τα πολιτικά και στρατιωτικά δρώμενα του Ιράκ, και αφετέρου έχει δημιουργήσει κενό ασφάλειας στον Περσικό Κόλπο.

Οπως επίσης, ότι η αποχώρηση των αμερικανικών και συμμαχικών στρατευμάτων προτού επιτευχθεί η σταθερότητα στο Ιράκ, αν όχι ο εκδημοκρατισμός του, μεταφράζεται σε πλήρη αποτυχία της πολιτικής της Ουάσιγκτον στο Ιράκ και την περιοχή γενικότερα. Σε αυτό το πλαίσιο, το Αμερικανικό Εθνικό Συμβούλιο Ασφάλειας δημοσιοποίησε τον Ιανουάριο 2007 την «Αναθεωρημένη Στρατηγική για το Ιράκ» (Iraq Strategy Review), η οποία αναγνωρίζει ότι:

(α) η ανασυγκρότηση του ιρακινού στρατού αποτελεί προαπαιτούμενο για την ανάπτυξη οιασδήποτε πολιτικής απεμπλοκής των ΗΠΑ και των συμμαχικών δυνάμεων από το Ιράκ.

(β) ο νέος ιρακινός στρατός πρέπει να βρίσκεται υπό τον πολιτικό έλεγχο της εκάστοτε κυβέρνησης ούτως ώστε να αποφευχθούν φαινόμενα κατάχρησης της εξουσίας σε βάρος των πολιτών από υψηλόβαθμους Ιρακινούς στρατιωτικούς αξιωματούχους.

(γ) ο ιρακινός στρατός οφείλει να αποδεχθεί τον διακριτό του ρόλο και να δεσμευθεί στην μη ανάμιξή του σε επιχειρήσεις των ιρακινών σωμάτων ασφάλειας. Το 2007, το αμερικανικό State Department παραδέχθηκε την παροχή 1.2 δισ. δολαρίων στην εταιρία DynCorp International για την εκπαίδευση της ιρακινής αστυνομίας.

(δ) πρέπει να συντελεσθεί αύξηση του ιρακινού στρατού με τη δημιουργία 30 χιλιάδων πλέον θέσεων στρατεύσιμων, περεταίρω ανάπτυξη των στρατιωτικών μονάδων στους κόλπους της ιρακινής επικράτειας, και δημιουργία ενός Εθνικού Κέτρου Επιχειρήσεων, καθώς και μίας Ιρακινής Επίλεκτης Αντιτρομοκρατικής Δύναμης.

(ε) είναι ζωτικής πλέον σημασίας η αντιμετώπιση των απειλών που εκπορεύονται από το Ιράν και τη Συρία τόσο για την εσωτερική σταθερότητα και όσο και για τη φυσική παρουσία των αμερικανικών και συμμαχικών στρατευμάτων. Για αυτό, ο ιρακινός στρατός τονίζεται ότι πρέπει να είναι ενιαίος και εξοπλισμένος, ενώ τα υπάρχοντα ανεξάρτητα ένοπλα σώματα στρατού πρέπει είτε να διαλυθούν είτε να ενσωματωθούν σε αυτόν.

Αξίζει να σημειωθεί ότι πρόκειται για τις αντάρτικες κουρδικές δυνάμεις peshmerga των οποίων την ένταξη στο νέο ιρακινό στρατό δεν επιθυμούν τα δύο κουρδικά κόμματα των Ταλαμπανί και Μπαρζανί με το αιτιολογικό της παραμονής τους στα κοινά σύνορα με την Τουρκία και το Ιράν για την ασφάλεια των κουρδικών περιοχών και την παθητική αεράμυνα. Οσον αφορά στην ταξιαρχία Μπαντρ που ελέγχεται από το γειτονικό Ιράν και τον στρατό Μέχντι που πρόσκειται στο Σαντρ, ο οποίος επίσης ελέγχεται από το ιρανικό καθεστώς, η ενσωμάτωση αλλά και η διάλυσή τους είναι σχεδόν απίθανη στην παρούσα τουλάχιστο φάση. Ετσι ο διάλογος με το Ιράν κρίνεται επιβεβλημένος για την εδραίωση της σταθερότητας και της ασφάλειας στο Ιράκ. Σε διαφορετική περίπτωση, η ένοπλη αντιπαράθεση του νέου ιρακινού στρατού με την ταξιαρχία Μπαντρ και το στρατό Μέχντι θα εξακουθήσει να υφίσταται επί μακρόν και πάντοτε σε συνάρτηση με τις «επιθυμίες» αλλά και τις οδηγίες του ιρανικού θεοκρατικού καθεστώτος.

Εν ολίγοις, η ύπαρξη δύο ή περισσοτέρων σωμάτων ιρακινού στρατού εκτιμάται ότι αναποφεύκτα θα οδηγήσει σε μακροχρόνια εμφύλια διαμάχη, όπως συνέβη στην περίπτωση του Λιβάνου. Ως εκ τούτου, η διάλυση των ένοπλων δυνάμεων που ελέγχονται από το Ιράν και η ενσωμάτωση των αντάρτικων κουρδικών ομάδων στον νέο ιρακινό στρατό εκτιμάται ως επιβεβλημένη. Το μέγεθος του ιρακινού στρατού δεν προβλέπεται να είναι τόσο μεγάλο ώστε να συνιστά απειλή για τα γειτονικά κράτη αλλά ούτε και τόσο μικρό ώστε να διαταράξει την περιφερειακή ασφάλεια ισχύος.


Ε. ΕΝΟΤΗΤΑ ΕΛΛΑΔΑ: ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΤΗ ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ
Με δεδομένη την περιγραφείσα κατάσταση για το έτος 2007, εκτιμάται ότι υπάρχουν σημαντικά πεδία κοινής δράσης και βελτίωσης των σχέσεων της Ελλάδας στην ευρύτερη Μέση Ανατολή τόσο με το Ισραήλ όσο και με επιλεγμένα αραβικά κράτη.

Στο κεφάλαιο των σχέσεων της Ελλάδας με το Ισραήλ, οι κυριότεροι τομείς κοινής δράσης εκτιμάται ότι μπορούν να επικεντρωθούν:

(1). Στην αξιοποίηση των καλών σχέσεων που διαθέτει η Ελλάδα με το Ιράν διατηρώντας ανοικτούς τους διαύλους επικοινωνίας με τη συγκεκριμένη χώρα. Και τούτο διότι η ελληνική πλευρά είναι σε θέση να συνδράμει στην επίτευξη του διαφαινόμενου αμερικανικού και ισραηλινού στρατηγικού πλάνου για σταδιακή άμβλυνση των αντιθέσεων που υπάρχουν ανάμεσα στο Ισραήλ και τις ΗΠΑ με το Ιράν. Αξίζει να επισημανθεί ότι το Τελ Αβίβ έχει επανειλημμένα εκφράσει την ικανοποίησή του για το μεσολαβητικό ρόλο που έχει αναλάβει στο πρόσφατο παρελθόν η ελληνική στρατιωτική διπλωματία. Αντιπροσωπευτική περίπτωση αποτελεί η ελληνική αποστολή διαμεσολάβησης στο Ιράν για την απελευθέρωση δεκατριών ισραηλινών που κρατούνταν από τις επίσημες ιρανικές αρχές με την κατηγορία της κατασκοπείας. Στο συνολικό σκηνικό, δεν πρέπει να διαφεύγει της ελληνικής προσοχής το γεγονός ότι τόσο το Ισραήλ όσο και οι ΗΠΑ αναπτύσσουν παράλληλες διαδικασίες προσέγγισης του Ιράν με τη μορφή διεξαγωγής εμπορίου από ευρωπαϊκά παραρτήματα ισραηλινών ή αμερικανικών εταιρειών, στην βάση της λογικής ότι η απομόνωση του Ιράν δεν είναι εφικτό να διατηρηθεί επί μακρόν.

(2). Στην οικοδόμηση μέτρων εμπιστοσύνης με κοινό στόχο τον έλεγχο και ενίσχυση του καθεστώτος της μη-διασποράς όπλων μαζικής καταστροφής στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου και της ευρύτερης Μέσης Ανατολής.

(3). Στην ενδυνάμωση της υφιστάμενης ελληνο-ισραηλινής συνεργασίας στον τομέα πάταξης της τρομοκρατίας, καθώς και στην αντιμετώπιση του προβλήματος λαθρομετανάστευσης που αντιμετωπίζει η χώρα μας. Ειδικότερα, η Αθήνα εκτιμάται ότι μπορεί να επωφεληθεί από τη μοναδική εμπειρία που διαθέτει το Ισραήλ σε θέματα συνοριακής επισκόπησης και ασφάλειας.

Στο κεφάλαιο των σχέσεων με τον αραβικό κόσμο, οι παραδοσιακά καλές σχέσεις της Ελλάδας με το σύνολο των αραβικών κρατών δίδουν στην Αθήνα τη δυνατότητα να διαδραματίσει πρωτεύοντα ρόλο (major role) στην περιοχή. Δεδομένου ωστόσο του γεγονότος ότι η χώρα μας διαθέτει περιορισμένους πόρους για την άσκηση της πολιτικής της στην περιοχή, καθίσταται απαραίτητη η επιλογή ορισμένων κρατών-κλειδιά και ο καθορισμός συγκεκριμένων θεματολογιών που θα προσδώσουν το στίγμα της πολιτικής μας στη ΝΑ Μεσόγειο και την ευρύτερη Μέση Ανατολή.

Υπό τα δεδομένα, η ελληνική πλευρά μπορεί να επικεντρωθεί:
(1). Στην ενεργό συνδρομή για την αποτελμάτωση και προώθηση του ειρηνευτικού διαλόγου στη Μέση Ανατολή. Η ανά πάσα στιγμή ετοιμότητα της ελληνικής διπλωματίας για προσφορά μεσολαβητικών υπηρεσιών στα πρότυπα των Συναντήσεων των Αθηνών (Ιούλιος, Δεκέμβριος 1997 και Σεπτέμβριος 1999) προκρίνεται ως ιδιαίτερα χρήσιμη. Ο "Διάλογος των Αθηνών" είναι ένα άτυπο φόρουμ που συγκεντρώνει στρατιωτικούς αξιωματούχους και πολιτικούς από την ισραηλινή και την παλαιστινιακή πλευρά λειτουργώντας -ως παράλληλη με τις επίσημες διαπραγματεύσεις- διαδικασία για την άμβλυνση των διαφορών και την αντιμετώπιση των εκάστοτε προβλημάτων που προκύπτουν. Εξάλου, η χώρα μας συγκαταλέγεται μεταξύ των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης που πρωτοστάτησαν στην λήψη απόφασης για τον διορισμό του Ειδικού Απεσταλμένου της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την επίλυση του Μεσανατολικού Ζητήματος.

(2). Στην πραγματοποίηση σειράς επισκέψεων σε κράτη της περιοχής τα οποία στηρίζουν τις ελληνικές θέσεις είτε για το Κυπριακό είτε για την μουσουλμανική μειονότητα στη Θράκη στο πλαίσιο του Οργανισμού Ισλαμικής Διάσκεψης (ΟΙΔ).

(3). Στην βελτίωση των σχέσεων με μετριοπαθή κράτη της περιοχής όπως η Ιορδανία. Η Ιορδανία ειδικότερα, μπορεί να αποτελέσει το εφαλτήριο της ελληνικής παρουσίας στην Παλαιστίνη, το Ιράκ αλλά και τα κράτη του Κόλπου. Και τούτο διότι η συγκεκριμένη χώρα συνιστά σημαντικό διαμετακομιστικό κέντρο στη Μέση Ανατολή με εν ενεργεία οδό που λειτουργεί με τη μορφή: Περσικός Κόλπος-Άκαμπα-Αμμάν-Βηρυτός-Δυτικός Κόσμος. Επιπρόσθετα, το Αμμάν διαθέτει από τα πλέον εξελιγμένα και ευέλικτα καθεστώτα στον αραβικό κόσμο, φιλελεύθερη οικονομία και πλήρως απελευθερωμένο τραπεζικό σύστημα.

The Path to Israeli-Palestinian Peace

A major area of concern for all of us today involves conflict resolution. People everywhere in our region - Arabs and Israelis, Turks and Iranians - deserve an era of regional prosperity, of partnerships that deliver jobs, better education, and stability. Yet no country in the Middle East can realize its full potential while the region is in conflict.

To achieve peace, patterns of fear, resentment, mistrust and indifference to the suffering of others must be broken. Sides that have long defined themselves in opposition to each other must create a new psychology. Societies and individuals alike must reorient themselves to a future that rewards productivity and cooperation, not confrontation.

The psychology of conflict is difficult to break. But history, including that of Europe, shows that even the bitterest adversaries can make the transition when peace delivers on its promise - when human energies and material resources once drained by hostilities are channeled toward building national infrastructure, and promoting good governance; when stability invites inward investment and participation in global markets, bolstering economic opportunity and growth. As entire societies become stakeholders in the new status quo, peace becomes self-reinforcing.

It is evident that peace among nations depends on the trust that is built when people recognize common values and goals. That said, there is a growing need to strengthen our common action for Israelis and Palestinians alike. Lasting peace will only come with a negotiated, final settlement, based on international legality - two states: a viable, sovereign Palestinian state, alongside a secure Israel.

It is time for Israeli and Palestinian leaders to recognize the enormity of the responsibility that they bear, not only for the future security, stability and prosperity of their people, but for the well-being of our entire region.

Today, experts on both sides should deal on a regular basis with the same important issues - health, economic development, and other concerns. Let's create a forum to bring such civil society groups together - a “meeting of peace partners” - and find ways to support them along the path to peace.

What I want to say is that only together we can create a future of inclusion and unity. But good will is not enough. Real change requires not only ideas but action as well. What brings us together is the same dream. A dream of peace, prosperity, coexistence and reconciliation. But dreams alone cannot fulfill hopes. We should also have ambitions. Ambitions to move beyond the violence and occupation, to the day when, Israel and the Palestinians, can live together, side by side, in peace and security.

And in our hands today, we hold the mechanism which in Annapolis has created a new spark of hope and can translate these ambitions into realities on the ground. It is a plan, going back to negotiations, that addresses the needs of both Israelis and Palestinians. To the Israelis, this plan should offer collective security guarantees by all Arabs, a peace treaty and normal relations with Arab States, and an end to the conflict. To the Palestinians, it should offer a viable state, and the promise to live in prosperity.

We in Greece, along with other countries, are leading this constituency of peace. We are working with our partners to ensure that the lessons learnt from the past will provide a blueprint for a better future, for the sake of our own people, and that of the rest of humanity.

The New Middle East

The Center for Strategic Studies/ University of Jordan and the Carnegie Endowment for International Peace held the release of the report entitled “The New Middle East” on Monday 10th of March 2008. Released publicly by the CSS: 17.03.2008

Access via:
http://www.carnegieendowment.org/files/new_middle_east_final.pdf